Bộ phim đánh dấu sự trở mình đầy ngoạn mục của Netflix trong kỉ nguyên mà hình thức và thị hiếu của khán giả đối với nền điện ảnh thay đổi chóng mặt, từ truyền hình số cổ điển sang các dịch vụ streaming thế hệ mới.
Chắc chắn không hề có nhiều TV series có tác động mạnh mẽ lên “góc nhìn”, cách làm và phát hành phim trong khoảng thời gian mà nó được công chiếu. Orange Is The New Black (OITNB) là một trong số những series hiếm hoi làm được điều đó. Đây là series độc quyền sản xuất (original series) thứ 3 của Netflix, sau huyền thoại House of Cards và series-bị-lãng-quên Hemlock Grove. Bộ phim phá bỏ ranh giới về tầng lớp, chủng tộc, giới tính, xu hướng tính dục pha lẫn hài hước và kịch tính, hồi hộp và mang đến một trải nghiệm hoàn toàn mới cho khán giả. Một trong những bộ phim đầu tiên đưa khái niệm binge-watching (xem phim không ngừng nghỉ) được biết đến rộng rãi bởi người sử dụng. Vào năm 2013, khi được Netflix phát hành, người xem có thể thưởng thức toàn bộ 13 tập phim trong 2 ngày cuối tuần, OITNB có thể mang đến toàn bộ câu chuyện của nó đến khán giả, phá bỏ khái niệm “mỗi tuần một tập” đã lỗi thời từ rất lâu.
OITNB hoàn thành season 7, mùa phim cuối cùng của nó, vào tháng 7/2019, một cách đầy ngoạn mục. Đầy tiềm năng về mặt uy thế. Đầy hứa hẹn về tầm ảnh hưởng. Đầy tham vọng trong việc mang lại vị thế cho các hãng mới trong ngành truyền hình đã bị các ông lớn thâu tóm từ lâu.
Nói về OINTB, có những khía cạnh chắc chắc không thể không nhắc đến. Sự hy sinh và phóng thích, giam cầm. Sự tái hiện và tàn lụi. Tình yêu và sự thay đổi, phút yếu lòng và sự tổn thương, cái chết….oh, mình chợt nhận ra danh sách những điều trên chưa đề cập đến đàn gà. Mình sẽ kể cho các bạn nghe về câu chuyện lũ gà – linh hồn của cả bộ phim.
Nếu bạn đã từng xem OITNB, con gà xuất hiện vào season 1, được đồn thổi vẫn còn sống sót và lang thang ở Litchfield, nơi một trại giam dành cho nữ đóng đô. Con vật này là huyền thoại, một tấm bùa, biểu tượng của sự phóng khoáng và hy vọng. Đàn gà, sau tất cả, cũng chỉ là sinh vật bị giới hạn bởi khả năng bay, được nuôi để lấy thịt, cũng giống như tù nhân ở nơi đây, bị giam giữ trong một trại giam tư nhân, bị “hút máu” để đem lại lợi nhuận. Đàn gà không phải là biểu tượng hoàn hảo của sự tự do. Chúng phải chật vật để sinh tồn. Chúng bề bỉ. Chúng nó, giống như phạm nhân ở nơi đây, những cá thể dị biệt, đôi lúc vụng về và lóng ngóng, nhưng lại là hiện thân của sự uy nghiêm và oai vệ.
Mình chẳng biết phải gọi phải sự thay đổi của ngành truyền hình ở thời điểm hiện tại ra sao nữa, cái mà bắt đầu bằng sự vụt tắt của các series truyền hình cáp cổ điển như Breaking Bad hay Friends cùng lúc với sự hiện lên vầng hào quang tỏa sáng của các dịch vụ streaming. Kỉ nguyên Netflix chăng? Hay thời kì hậu kĩ thuật số?
Nhưng dù thế nào đi nữa, Orange Is The New Black là minh chứng cho việc bắt đầu của nó. Đây là một câu chuyện nguyên bản, được người sáng tạo Jenji Kohan lấy cảm hứng từ cuốn hồi kí của Piper Kerman làm nền tảng. Series thừa hưởng các dấu ấn của cách làm phim kiểu cũ, thêm vài hương vị mới lạ của thời đại mới. Nó được ấp ủ nhiều hoài bão và tham vọng. nhưng cũng phóng khoáng và thoát tục. Đội ngũ sản xuất làm việc tận tâm để thuật lại một câu chuyện chưa từng được biết đến bao giờ.
Nó, là một thứ gì đó thật khác biệt, thứ mà phải nhào nặn tận tâm bảy mùa, để thực sự khắc họa thành công được.
Nhập “vai” thì tùy tục
Khi Netflix bắt đầu lên kế hoạch dựng phim, khái niệm một “bộ phim nguyên bản của Netflix” còn quá xa vời, thậm chí đối với người sáng tạo ra nó. “Arrested Development” là một series gồm 4 mùa có các tình tiết quan hệ qua lại với nhau, bạn phải theo dõi từ tập 3 đến tập 8 mới hiểu tình tiết của tập 1. Hay một “House of Cards” đơn giản là một bộ phim truyền hình cáp có thu tiền, sau đó cuối cùng được đưa lên hệ thống streaming.
OITNB là bộ phim đầu tiên phổ cập cho chúng ta thấy dịch vụ streaming là gì và cách thức nó hoạt động ra sao. Ban đầu bộ phim nhìn không khác gì những TV show truyền thống, thậm chí còn truyền thống hơn cả những TV show lắm tiền được đầu tư đương thời. Nó không đặt mục tiêu phải phá vỡ tượng đài “Breaking Bad”, sự thành công của “Enlighted”, hay sự xây dựng tỉ mỉ của “Mad Men”. OITNB mang tính thẩm mĩ, là sự hòa hợp của tính thực dụng và ngông cuồng nhưng phù hợp với bối cảnh. Nó tận dụng thế mạnh của mình vào các cuộc đối thoại hơn là hình ảnh uy phong lẫm liệt, chú trọng xu hướng kịch nghệ hơn là điện ảnh. Thậm chí lịch phát sóng còn được dựng lên, mỗi mùa sẽ được phát sóng vào tháng 6 hoặc 7 hàng năm.
Nhưng xét về tổng thể, tiềm năng độc nhất vô nhị của nó nằm ở độ dài và lượng thông tin của mỗi tập: cả bộ phim có thể dài nhưng bạn có thể xem nó bất cứ khi nào có thể. Đây gọi là nhập vai, và thật thích hợp khi bộ phim bắt đầu bằng việc nhân vật chính lên voi xuống chó. Piper Chapman, một nữ doanh nhân đang điều hành “đường dây” buôn bán xà phòng thủ công đang thành công tại Brooklyn, New York thì bị kết án do có dính líu tới “đường đây buôn bán ma túy đa quốc gia”, việc mà cô làm 10 năm trước. Cô bị tống vào trại giam, buộc phải thích nghi với tầng lớp dưới đáy xã hội, những con người bị mất hầu hết quyền công dân. Với việc sở hữu một số lượng khổng lồ các nhân vật và các mối quan hệ, người xem có thể dễ dàng cuốn theo các tình tiết từ tập này sang tập khác mà không bị ngắt quãng mỗi tuần. Nhưng rõ ràng việc thưởng thức bộ phim chỉ là một nửa của vấn đề, làm sao để mọi người phải bàn tán về nó, đó là một vấn đề khác. Trong khi việc streaming không giống như TV truyền thống, khi mọi người không còn thưởng thức một tập phim trên một kênh truyền hình duy nhất vào mỗi đêm. Khán giả sẽ không tập hợp lại và thảo luận về nó, vậy thì làm cách nào để show của mình được biết đến? Đó là lúc internet và mạng xã hội bắt đầu xuất hiện và đang ngày càng phát triển.
Là một trong những hiện tượng streaming, nhưng tác động của OITNB tới thói quen và văn hóa xem phim không phải một sớm một chiều. Chúng ta đã không, và sẽ không, biết được con số rating chính xác của các bộ phim là bao nhiêu, điều này không giống với các thông số của mạng lưới truyền hình cáp trước đó. Netflix shows, Amazon shows, Hulu shows, HBO Max, Disney Plus hay Apple TV Plus và các dịch vụ streaming khác sẽ không công bố lượng người xem chính thức mỗi đêm. Nhưng những số liệu đó đều đang tăng lên hàng ngày, đong đầy và thấm qua tấm màng lọc như những lời thì thầm xung quanh các buồng giam cách biệt.
Rồi tiếp theo đến những vấn đề bộ phm nhắm đến. Trong kỉ nguyên của các TV shows lừng danh trước đây thường nhắm đến một tuyến nhân vật chủ đạo: chủ yếu là người da trắng, nam, uy quyền và đĩnh đạc. Nhưng gần đây, những tiêu chuẩn này đã mở rộng phạm vi lên những con người thiểu số, đa dạng hơn về chùng tộc, giới tính và hoàn cảnh. OITNB là một minh chứng cho việc phá vỡ cánh cổng đó.
Ban đầu, chúng ta lầm tưởng bộ phim sẽ tập trung vào một đối tượng da trắng quyền lực và giàu có, nhưng Piper đã dìu dắt khán giá bước vào cuộc sống của những người phụ nữ da màu thu nhập thấp. Rồi khi khán giả nhận ra Piper thực chất là thành viên của một đường dây buôn ma túy đa quốc gia, họ đã bị Piper dẫn dụ vào một thế giới mà mỗi nhân vật, mỗi cá tính đều có câu chuyện của riêng mình.
Đa dạng hơn cả, nó thậm chí còn lôi cuốn người xem. Trại giam chia ra những bộ lạc nhỏ hơn độc nhất về chủng tộc. Trong các bộ lạc đó là những cá nhân đến từ các thế hệ và bối cảnh khác nhau. Mỗi cá nhân là mảnh ghép không thể thiếu để giúp bộ phim được hoàn thiện.
Hiện tại ở mỗi tập phim được đệm bởi quá khứ cay đắng xen kẽ. Chúng ta học được rằng Tiffany Doggett, kẻ thù của Piper, một kẻ cuồng Thiên Chúa, lại đánh mất bản ngã của bản thân trong quá khứ tăm tối, một cô gái hành nghề mại dâm nhưng lại bị cưỡng hiếp khi lạc mất đi người đầu tiên đối xử với cô ấy như một con người. Hay Dayanara Diaz bị dòng đời đưa đẩy, từ một cô gái trẻ với tấm lòng vàng, hay mơ mộng, có tài hội họa lại trở thành một phạm nhân cầm đầu băng đảng buôn bán morphin khét tiếng ở dãy nhà tù. Hay cách mà Gloria Mendoza bị kết án giết người trong khi cố gắng chạy trốn khỏi một người chồng có thói quen hành hung vợ con. Cả bộ phim này được xây dựng dựa trên nguyên tắc như thế. Khi khắc họa một con người, số lượng đôi khi lại đong đầy chất lượng. Khi sở hữu trong tay một nhiều nhóm nhân vật khác nhau về màu da, sắc tộc, giai cấp, địa vị, đoàn làm phim đã chứng minh được rằng, không một ai là hoàn mỹ, bởi vì một cây thì chằng nên non, không có cá nhân nào có thể đại diện cho cả một đoàn thể.
Theo cách đó, bản chất của OITNB, như một bản hùng ca độc nhất, sắp xếp các mảnh ghép rời rạc thành một bức họa toàn cảnh vĩ đại, là một phép ẩn dụ của Netflix, cái cách làm họ tương đồng và khác biệt với các kênh truyền hình cũ kĩ. Tương đồng ở chỗ nhắm tới mọi phân khúc khán giả từ nhỏ đến lớn nhưng khác biệt ở nơi không quá nhồi nhét người xem vào các chương trình không hợp khẩu vị. Theo khía cạnh vĩ mô và vi mô, liên minh thì tốt hơn đơn phương độc mã.
Để kể chuyện một cách có hiệu quả, OITNB sử dụng dòng thời gian linh hoạt, thậm chí còn phản ánh nhiều khía cạnh chính trị thay đổi từ thời Obama đến Donald Trump 2019, cũng là dòng thời gian thực trong bộ phim qua phong trào #MeToo và phong cách đàn áp người nhập cư trái phép của I.C.E. lên trại giam vào mùa 7. Nếu việc này xuất hiện trong những series khác sẽ có vẻ không hợp lý và “quá cố”, nhồi nhét các vấn đề hiện hữu vào mạch phim. Nhưng trong OITNB, nó thực sự hiệu quả.
Rùng rợn và hài hước
Đằng sau những thước phim nặng nề về mặt ý nghĩa, OITNB cũng tràn ngập những pha tấu hài không kém phần vui nhộn. Thể loại drama pha lẫn comedy là vậy. OITNB thách thức và phá vỡ ranh giới giữa hai thể loại này một cách dữ đội nhất. Theo đúng nghĩa đen, bộ phim được đề cử và thắng giải rất nhiều ở cả hai hạng mục comedy và drama, hai thể loại đối lập nhau. Sự hài hòa không tưởng, không phải dark-comedy cũng chẳng phải light-drama, mà là những tràng cười vui nhộn xen lẫn sự rùng rợn không thở nổi, có lẽ cũng là cách chân thực nhất để nắm bắt diễn biến tâm lý phức tạp của nhân vật và tình huống.
Có những nhân vật bị kết tội giết người, có người lại buôn thuốc. Vài phạm nhân có quá khứ thập tử nhất sinh, bị hành hạ, bắt nạt hoặc không được thừa hưởng công lý, những kẻ nguy hiểm giết người không gớm tay. OITNB giúp người xem mở rộng lòng thấu cảm với tất cả bọn họ (thậm chí với những tên cai ngục chuyên bắt nạt hay những tên đầu não cấp cao khinh thường đạo lý) nhưng lại không tẩy trắng cho bất cứ ai.
Với tình tiết lôi cuốn, OITNB được nhào nặn tỉ mỉ và không bỏ sót bất kì chi tiết nào. Những đoạn hồi tưởng về quá khứ là bản lề thúc đẩy nhịp điệu cả mạch phim cùng âm thanh vang dội của cả cuộc hành trình đến tận cùng. Kể từ season 5 6, vẻ u ám bao trùm toàn bộ cảnh phim, cùng với những pha gây cười trong nước mắt, như một bản nhạc jazz quyến rũ có vài nốt lệch tông ngẫu hứng và say đắm lòng người. Nhưng tổng thể, jazz là thế mà. Season 7, nếu không phải là một bản nhạc hoàn hảo, mình không biết phải gọi nó là gì nữa. Khi mọi vần đề trở về căn nguyên của nó, khi Taystee, nhân vật đầu tiên gặp gỡ Piper ở trại giam, người mở ra cuộc hành trình đáng nhớ của cô, lại là người khép lại toàn bộ câu chuyện trong ngục sâu thăm thẳm. OITNB lèo lái người xem từ hư vô đến vọng tưởng. Nó khiến người xem nhìn nhận ra sự yếu kém trong hệ thống pháp lý và quân đội.
Phim có khá nhiều phân đoạn đồng tính nữ, có rất rất nhiều cảnh nude 100% (nhưng không tục) nên mình không khuyến khích các bạn anti-LGBT, anti-lesbian xem phim, cũng không khuyến khích xem cùng người thân trong gia đình. Highly recommend cho các bạn chuyên cày thể loại Âu Mỹ vì phim đặc sệt văn hóa Mỹ, do phải hiểu các reference thì mới thấy hay được.
Orane Is The New Black có thể không phải là một series tuyệt vời nhất ở thời điểm này, nhưng nó chắc là biểu tượng của những gì tuyệt vời và kỳ vọng nhất trong khoảng giao thời của hai lĩnh vực truyền hình điện ảnh. Nó là một bộ phim hài hay một bộ drama kịch tính? Là di sản cũ kĩ hay một âm thanh báo hiệu sự thay đổi của dòng thời gian? Là một show truyền hình được nung luyện theo lối mòn hay món ăn đem lại dư vị hoàn toàn mới? Một series rộng lớn đến thế, tuyệt đẹp đến thế. Phải chăng…là một con gà, hay một quả trứng?
