Khổng Tử là nhà khai sáng ra Nho giáo với nhiều đóng góp mang tính lịch sử và những câu nói và triết lý của ông vẫn đúng cho đến ngày nay.
1. Giới thiệu về Khổng Tử
Khổng Tử (551 TCN – 479 TCN) là triết gia lỗi lạc của nước Lỗ, đồng thời cũng là người khai sáng ra Nho giáo. Lên 3 tuổi, Khổng Tử mồ côi cha và được mẹ là Nhan Chinh Tại đưa tới thủ phủ nước Lỗ để sinh sống và lớn lên với cuộc sống khó khăn và phải làm lụng vất vả để phụ giúp mẹ.
Với bản tính ham học và trí tuệ nhạy bén, Khổng Tử lên làm quan vào năm ông 19 tuổi với chức quan nhỏ chuyên trông coi kho tàng và quản lý nông trường. Cuộc đời của Khổng Tử lúc thịnh từng được thăng đến chức Nhiếp Tướng Sự (Tướng Quốc/ Tể Tướng) chuyên lo việc chính trị và giúp cho nước Lỗ trở nên cường thịnh trong vòng 3 tháng.
Sau khi mắc mưu của vua Tề nhận đoàn nhạc nữ, vua Lỗ sinh ra đổ đốn và bỏ bê việc nước, Khổng Tử xin từ chức cùng với các học trò chu du qua các nước chư hầu thuyết giảng đạo lý. Tuy nhiên, đạo lý của Khổng Tử là Vương Đạo (trị quốc) không phù hợp với Bá Đạo (chinh phạt) mà các nước chư hầu thời đó áp dụng và kết quả là Khổng Tử không được trọng dụng và từng phải lâm vào cảnh bần cùng, đói rét.
Điểm đến cuối cùng của Khổng Tử là quê nhà (nước Lỗ) khi ông 68 tuổi. Tại đây, ông tiếp tục dạy học và viết sách và tiếp nhận học trò có nhu cầu. Có thể coi Khổng Tử là nhà sáng lập ra trường học tư nhân đầu tiên trong lịch sử Trung Hoa vì trước đó, hệ thống trường học do triều đình lập ra và chỉ nhận con em thuộc tầng lớp quý tộc. Vào những năm cuối đời, Khổng Tử dành thời gian để biên soạn 6 cuốn sách với tên là Kinh Thư (truyện, truyền thuyết), Kinh Thi (thơ), Kinh Nhạc (nhạc thuật, nhạc khí), Kinh Lễ (nghi lễ), Kinh Dịch (triết học, thuyết âm dương) và Kinh Xuân Thu (lịch sử, biến cố nước Lỗ).
2. Những câu nói hay, triết lý của Khổng Tử
2.1. Câu nói, triết lí về thành công
– Hãy chọn công việc mà bạn yêu thích, bạn sẽ không phải làm việc một ngày nào trong cuộc đời của mình – Không quan trọng việc bạn đi chậm thế nào, miễn là đừng bao giờ dừng lại. – Một người không nghĩ và lập kế hoạch lâu dài sẽ gặp rắc rối ngay tại cửa nhà mình. – Đá quý không thể được đánh bóng mà không có ma sát cũng như con người không thể tốt lên mà không trải qua rèn luyện. – Hãy tìm một ngọn nến nhỏ để thắp lên, đừng ngồi đó mà nguyền rủa bóng tối. – Sự nghiệp đừng mong bằng phẳng dễ đi, vì không gặp phải chông gai chí nguyện không kiên cường.
– Giống như nước, một người khôn ngoan sẽ biết thích nghi với nghịch cảnh. – Cây dừa dẻo dai luôn sống sót qua cơn bão, cây sồi hùng vĩ thường gãy đổ sau cơn mưa. – Làm việc đừng mong dễ thành, việc dễ thành lòng thường kiêu ngạo. – Bản chất của kiến thức là, có nó và áp dụng nó. Không có nó, hãy thú nhận sự thiếu hiểu biết của bạn. – Học cho rộng, hỏi cho kĩ, nghĩ cho cẩn thận, phân biệt cho rõ, làm cho hết sức. – Ở đời đừng cầu không khó khăn, vì không khó khăn thì kiêu xa nổi dậy. – Một kẻ ngốc khinh miệt lời khuyên tốt, một người khôn ngoan sẽ ôm nó vào lòng. – Khi rõ ràng đó là những mục tiêu không thể đạt được, đừng điều chỉnh mục tiêu mà hãy điều chỉnh từng bước hành động. – Nhìn vào những lợi thế nhỏ sẽ cản trở hoàn thành những việc lớn. – Nếu mục tiêu của bạn là một năm, hãy trồng một hạt giống. Nếu trong thời hạn mười năm, hãy trồng cây. Nếu trong khoảng 100 năm, hãy dạy cho người dân. – Người không biết lo xa, tất gặp phải ưu phiền trước mắt. – Đừng lo mình không có chức vị, chỉ lo mình không đủ tài để nhận lấy chức vị.
2.2. Câu nói, triết lí về cuộc sống
– Khả năng của con người sẽ không bao giờ bắt kịp được nhu cầu. – Vô minh là đêm của tâm, nhưng đó là một đêm không có mặt trăng và sao. – Ai chinh phục được chính mình là chiến binh hùng mạnh nhất. – Sự im lặng là người bạn thật sự và không bao giờ phản bội. – Bằng ba phương pháp chúng ta có thể học sự khôn ngoan: – Thứ nhất, bởi sự quán chiếu, đó là cao quý – Thứ hai, bằng cách bắt chước, đó là cách dễ nhất – Tôi nghe và tôi quên. Tôi thấy và tôi nhớ. Tôi làm và tôi hiểu.
– Hiểu những gì mình cảm giác thấy và cả không cảm giác thấy, đó là tri thức thật sự. – Người khôn ngoan hỏi nguyên do lỗi lầm ở bản thân, kẻ dại khờ hỏi nguyên do ở người khác. – Mỗi khi cơn tức giận nổi lên, hãy suy nghĩ về những hậu quả. – Nghĩ đến thân thể thì đừng cầu không tật bệnh, vì không tật bệnh thì tham dục dễ sanh. – Với người đừng mong thuận chiều ý mình, vì được thuận chiều ý mình thì tất sanh tự kiêu. – Dở nhất trong cái đạo xử thế là không thấy cái lỗi của mình. – Biết có lỗi mà không sửa thì đó chính là lỗi. – Hiếu thảo là nguồn gốc của đạo đức. – Chim trước lúc chết cất tiếng bi thương, người trước lúc chết nói lời lương thiện. – Cứu xét tâm tánh thì đừng cầu không khúc mắc, vì không khúc mắc thì sở học không thấu đáo. – Điều mình không thích thì đừng làm cho người khác. Đối với quê hương, gia đình nên tránh gây thù, chuốc oán. – Bất cứ nơi nào bạn đi, hãy đi với tất cả trái tim – Hãy đưa hướng dẫn cho những người tìm kiếm kiến thức sau khi họ đã phát hiện ra sự thiếu hiểu biết của mình. – Mọi thứ đều có vẻ đẹp nhưng không phải ai cũng nhìn thấy điều đó. – Và thứ ba là bằng kinh nghiệm, đó là cách cay đắng nhất. – Dùng thì đừng nghi, nghi thì đừng dùng. – Ai cũng có quyền được học hành được giáo dục, không phân biệt loại người. – Khi bạn yêu một điều gì đó có nghĩa là bạn muốn nó sống. – Chúng ta nên cảm nhận đau khổ, nhưng chúng ta không nên bị chìm dưới áp lực của nó. – Người có trí tuệ hành động trước khi nói, và sau đó, họ sẽ nói theo hành động của mình. – Có kiến thức thì không nghi ngờ, có lòng nhân thì không ưu tư, có dũng cảm thì không sợ hãi. – Ngồi bàn tiệc đừng ra vẻ anh hùng vì rượu đã làm cho nhiều người gục ngã. – Mọi thứ đều từ hư vô mà ra. – Danh không chánh, lời chẳng xuôi. – Chỉ có sự khôn ngoan và ngu ngốc nhất của con người là không bao giờ thay đổi.
2.3. Câu nói, triết lý về người quân tử
– Người quân tử luôn hướng lên, hướng xa còn kẻ tiểu nhân thì mỗi ngày lại sa xuống dưới. – Nếu ai đó nói xấu sau lưng bạn, điều đó có nghĩa là bạn đang đi trước mặt họ. – Nếu ghét một người, tức là bạn đang thất bại trước người đó. – Làm ơn chớ mong đền đáp, mong cầu đền đáp ấy là có mưu tính. – Thấy lợi đừng nhúng tay, nhúng tay hắc ám tâm trí. – Người không có chữ Tín sẽ chẳng làm nên việc gì. – Mất niềm tin vào bạn bè còn xấu hổ hơn bị chính họ lừa dối. – Điều mà người quân tử suy nghĩ và lo âu chính là “đức hạnh”, điều mà kẻ tiểu nhân đăm chiêu lo nghĩ chính là bổng lộc, lợi ích. – Trước khi bạn bắt tay vào một cuộc hành trình trả thù, hãy đào hai cái mộ. – Người quân tử nghiêm khắc với mình, kẻ tiểu nhân khắt khe với người khác.
– Người tài đức làm rồi mới nói và nói theo những việc đã làm – Người quân tử giúp người mà không so đo tính toán, kẻ tiểu nhân so đo tính toán mà không giúp đỡ người. Người quân tử hòa mình chứ không cùng người khác câu kết, móc ngoặc nhưng kẻ tiểu nhân lại câu kết với người khác mà không hòa mình cho dù bề ngoài thì tưởng như hòa mình với mọi người. – Có ba hạng bạn bè ích lợi và có ba dạng làm nguy hại. Bạn ngay thẳng, bạn trung thực và bạn nghe nhiều học rộng là bạn lợi ích. Bạn làm nhiều bộ tịch, bạn ưu chiều chuộng và gian sảo, nịnh bợ là bạn nguy hiểm. – Người quân tử hòa mà không đồng, kẻ tiểu nhân đồng mà không hòa. – Người quân tử yêu cầu chính là bản thân, kẻ tiểu nhân yêu cầu chính là mọi người.
2.4. Bảy lời răn của Khổng Tử
– Tâm còn chưa thiện, phong thủy vô ích. – Bất hiếu cha mẹ, thờ cúng vô ích. – Anh em không hòa, bạn bè vô ích. – Làm việc bất chính, đọc sách vô ích. – Làm trái lòng người, thông minh vô ích. – Không giữ nguyên khí, thuốc bổ vô ích. – Thời vận không thông, mưu cầu vô ích.
2.5. Lời dạy quý giá, ý nghĩa của Khổng Tử
Hình hài của mẹ của cha Trí khôn đời dạy, đói no tự mình Sang hèn trong kiếp nhân sinh Buồn vui sướng khổ thường tình thế thôi Không hơn hãy cố gắng bằng người Cho thiên hạ khỏi ai cười ai khinh Có chí thì ham học Bất chí thì ham chơi Trí khôn tạo nên người Đức nhân tìm ra bạn Thành đạt nhờ đức dày Làm nên nhờ có thầy Đủ đầy nhờ có bạn Gái ngoan nhờ đức hạnh Trai mạnh nhờ lực cường Tươi đẹp lắm người thương Lực cường nhiều kẻ mạnh Dễ thích nghi thì sống Biết năng động thì nên Đủ tài trí làm nên Đủ sức bền thì thắng Biết mình khi hoạn nan Hiểu bạn lúc gian nguy Nghèo hèn bởi tự ti Ngu si vì tự phụ Tài đức cao hơn phú Hạnh phúc đủ hơn giàu Sống trung tín bền lâu Tình nghĩa sâu hạnh phúc Đủ tài thì đỡ cực Đủ sức thì đỡ nghèo Dốt nát hay làm theo Hiểu biết nhiều thì lợi Hỏng việc thì hấp tấp Va vấp bởi vội vàng Cảnh giác với lời khen Bình tâm nghe lời trách Quá nghiêm thì ít bạn Dễ dãi bạn khinh nhờn Không hứa hão là khôn Không tin xằng ít vạ Làm ơn đừng mong trả Được ơn nhớ đừng quên Nhu nhược bị ép trèn Quá cương thì bị gãy Cái quý thì khó thấy Dễ lấy thường của tồi Của rẻ là của ôi Dùng người tội sinh vạ Đẹp lòng hơn tốt mã Nền nã hơn kiêu kì Thận trọng từng bước đi Xét suy khi hành động Hiểu biết nhiều dễ sống Luôn chủ động dễ thành Thận trọng trước lợi danh Giữ mình đừng buông thả Tránh xa phường trí trá Tai vạ bởi nể nang Tài giỏi chớ khoe khoang Giàu sang đừng kênh kiệu Học bao nhiêu vẫn thiếu Hiểu bao nhiêu chẳng thừa Nhân đức chớ bán mua Được thua không nản trí Đủ đức tài bớt lụy Đủ dũng khí chẳng hàng Có vợ đảm thì sang Có bạn vàng thì quý Đói nghèo vì bệnh sĩ Quẫn trí dễ làm liều Tỉnh táo với tình yêu Biết điều khi yếu thế Lo việc nhà chớ kể Ân nghĩa chớ đếm đong Người phúc lộc nhờ nguồn Sống bất nghĩa tai ương Sống bất lương tù ngục Phải cầu xin là nhục Phải khuất phục là hèn Hay đố kị nhỏ nhen Hay ép trèn độc ác Lắm gian truân càng sáng Nhiều hoạn nạn càng tinh Với mình phải nghiêm minh Với chúng sinh thân ái Đang thắng phòng khi bại Gặt hái phòng mất mùa Thói quen thường khó chừa Say sưa thường khó tỉnh Sống ỉ lại ăn sẵn Dễ bạc phân tán mình Sống dựa dẫm ngu đần Sống bất cần phá sản Hay đua đòi hoạn nạn Quá nể bạn tai ương Gia đình trọng yêu thương Sống nhịn nhường hỉ hả Thiếu tình thương man trá Gắn vàng đá cũng tan Biết dạy dỗ con ngoan Chịu bảo ban con giỏi Tinh khôn nhờ học hỏi Cứng cỏi nhờ luyện rèn Sống vì nhau dễ bền Sống vì tiền đổ vỡ Rèn con từ mới nở Khuyên vợ lúc mới về Muốn hiểu cần lắng nghe Khốn nạn quên mẹ cha Tốt đẹp hãy bày ra Xấu xa nên đậy lại Có ích thì tồn tại Có hại thì diệt vong Nhiều tham vọng long đong Lắm ước mong lận đận Hay vội vàng hối hận Quá cẩn thận lỗi thời Biết được người là sáng Hiểu được bạn là khôn Khiêm tốn là tự tôn Kiêu căng là tự sát Hứa trước thì khó đạt Hèn nhát thì khó thành Thù hận bởi lợi danh Tranh giành vì chức vị Giàu sang hay đố kị Tài trí sinh ghét ghen Tham giàu thì cuồng điên Tham quyền thì độc ác Vì tiền thì dễ bạc Vì tình nghĩa bền lâu Người hiểu nói trọn câu Người dốt tâu phách lối Có quyền thì hám lợi Có tội thường xum xoe Khờ dại hay bị lừa Nó bừa hay vạ miệng Đa ngôn thì tai tiếng Ngậm miệng dễ được tin Hám lợi hay cầu xin Hám quyền hay xu nịnh Thật thà hay oan trái Thẳng thắn hay bị hại Thông thái hay bị ngờ Chiều con quá con hư Tiền của dư con hỏng Giàu mạnh thường thao túng Nghèo vụng dễ theo đuôi Người tài giỏi khó chơi Kẻ trây lười khó bảo Thành tâm thì đắc đạo Mạnh bạo việc dễ thành Quân tử thì trọng danh Tiểu nhân thì trọng lợi Bất tài hay đòi hỏi Lộc lõi khó khiêm nhường Tình nghĩa thường khó quên Nợ nhân duyên khó trả Khó thuần phục kẻ sĩ Khó phòng bị tướng tài Biết chấp nhận thảnh thơi Hay hận đời đau khổ Của quý thì khó giữ Con cầu tự khó nuôi Nhà dư của hiếm hoi Nhà lắm người bạc cạn Khó gần người quá sạch Vắng khách tại quá nghèo Dễ nổi danh kị hiền Dễ kiếm tiền khó giữ Kiếp người là duyên nợ Lành vỡ lẽ thường tình Bại thành từ lực trí Thời gian đừng uổng phí Biết suy nghĩ sâu xa.
Với những chia sẻ trong bài viết, bạn sẽ được chiêm nghiệm những lời hay, ý đẹp mà Khổng Tử đã để lại cho người đời sau. Chúc các bạn ngày mới tốt lành!
