Chào mọi người !
Lâu lắm rồi mình mới tậu được cuốn sách đẹp như thế này nên muốn khoe cùng các bạn nè ! Mình chưa đọc xong nên chưa review cụ thể được, nay xin trích bài giới thiệu của bác dịch giả Trịnh Lữ đăng trên báo Tuổi trẻ viết rất hay và rất khách quan về THE STORY OF ART – CÂU CHUYỆN NGHỆ THUẬT
Xem thêm: Review sách Kẹp Hạt Dẻ và Vua Chuột
Câu chuyện về sáng tạo nghệ thuật thị giác xuyên suốt lịch sử nhân loại. Câu chuyện nghệ thuật của E.H. Gombrich
Tôi đã đọc ấn bản thứ 16 của The Story of Art ngay khi nó ra đời năm 1995, và đã rất thích cách nghĩ về nghệ thuật cũng như lối kể chuyện giản dị mà sâu sắc của cụ Gombrich. Đến năm 2018, trong một lần đến chơi nhà GS Ngô Bảo Châu ở Chicago, tôi lại xin được bản bỏ túi nữa, đi đâu cũng vẫn mang theo được. Hơn hai chục năm qua, thỉnh thoảng lại nghĩ giá có bản tiếng Việt thì quý quá. Mà cũng nghe đã có rồi, từ 1998, trong TP Hồ Chí Minh, nhưng là dịch từ ấn bản thứ 15; hơi tiếc. Tôi cũng đã trích dịch nhiều phần, đăng trên tạp chí của Viện Nghiên cứu Mỹ thuật, đưa cả lên Facebook, nhưng không thể đến tay đông đảo bạn đọc yêu nghệ thuật. Thế nên tôi rất mừng khi thấy mùa thu này, Omega+ và NXB Dân Trí vừa cho ra bản dịch mới, tái sinh ấn bản thứ 16, cũng là bản cuối cùng, sang tiếng Việt, trọn vẹn mọi bề, in ấn đẹp đẽ.
Nhiều nhà sách đã lên mạng rải hoa dọn đường cho bản dịch mới này. Tôi chỉ muốn góp thêm mấy lời riêng, cho thỏa cái tình của mình với cụ Gombrich và Câu chuyện Nghệ thuật của cụ; cũng là để chia sẻ với bạn đọc về giá trị giáo dục và truyền cảm hứng đặc biệt của cuốn sách này.
Về cụ Gombrich, các bạn tha hồ đọc trên mạng. Mà buồn cười, trong lai lịch thượng lưu trí thức Áo gốc Do Thái thấm đẫm triết học, khoa học, âm nhạc và hội họa, xum xuê long lanh những thành tựu danh giá của cụ, tôi lại khoái nhất là chuyện cụ đã làm cho đài BBC hồi Đại chiến II, kiểm thính các chương trình phát thanh của Đức Quốc xã, và là người đầu tiên nghe được và báo ngay cho Churchill tin Hitler đã chết. Chắc vì mình cũng từng làm đài phát thanh như cụ
Về sách của cụ, thì ở đây tôi cũng chỉ xin nhắc đến cuốn đầu tiên và duy nhất viết bằng tiếng Đức, là một cuốn lược sử thế giới cho trẻ em, ra năm 1936, bán rất chạy, dịch ra rất nhiều thứ tiếng, mà mãi cuối đời cụ mới tự dịch sang tiếng Anh, rồi 4 năm sau khi cụ mất một cô cháu của cụ mới hoàn chỉnh và cho xuất bản năm 2005 với tiêu đề “A Little History of the World”. Năm ngoái (2019), Nhã Nam và NXB Hồng Đức đã cho ra bản tiếng Việt của cuốn này.
Xem thêm: Top 10 Cuốn Sách Phong Thủy Kinh Điển Không Thể Bỏ Qua
Nghĩa là cụ cũng đã có duyên với bạn đọc Việt Nam. Còn “Câu chuyện Nghệ thuật” thì được cụ mở đầu bằng một câu nổi tiếng: “Thực ra là không có Nghệ thuật. Mà chỉ có nghệ sỹ.” Rồi cụ phân biệt khái niệm Nghệ thuật viết hoa với nghệ thuật không viết hoa, nói rõ rằng cụ chỉ để ý đến nghệ thuật không viết hoa, vì “Nghệ thuật với nghĩa phải viết hoa ấy đã thành ra một thứ ma quái đáng sợ, một thứ bùa ngải.” Nghĩa là cụ coi nghệ thuật là sản phẩm của lao động sáng tạo điêu luyện có mục đích và công dụng rõ ràng, mỗi thời mỗi khác, mỗi nơi mỗi khác.
Và cụ để tâm đến cá nhân các nghệ sỹ hơn là trào lưu thời thượng. Vì vậy mà cụ không soạn một biên niên các phong cách và trào lưu nghệ thuật như các sách lịch sử thông thường. Cụ cho ta xem tác phẩm cụ thể của từng nghệ sỹ cụ thể, hướng dẫn ta cách nhìn, so sánh, suy tưởng, cho ta biết bối cảnh ra đời của chúng, khiến ta vỡ nhẽ một cách tự nhiên về mục đích của người nghệ sỹ, giải pháp nghề nghiệp của họ để đạt được mục đích ấy, những kế thừa và tài năng sáng tạo của họ…
Đó là câu chuyện về sáng tạo nghệ thuật thị giác xuyên suốt lịch sử nhân loại, diễn biến bởi hai thôi thúc có tính mâu thuẫn nhau, là diễn đạt cái “biết” nhờ nhận thức và diễn đạt cái “thấy” bằng mắt nhìn, như đã diễn ra từ Ai Cập cổ đại đến phong cách Ấn tượng cuối thế kỷ 19. Thái độ cực đoan của các họa sỹ Ấn tượng đã chấm dứt mâu thuẫn ấy, khi người ta nhận ra rằng cái “biết” và cái “nhìn” không thể tách rời nhau, và không có cái “nhìn” nào là “ngây thơ” cả. Và nghệ thuật hiện đại đã ra đời từ đó, cùng với sự ra đời của nhiếp ảnh và những tiến bộ nhảy vọt của khoa học, với những thử nghiệm liên miên ngày một cực đoan.
Có thể bạn quan tâm: 4 Cuốn Sách Giúp Bạn Tự Tin Hơn
Cụ cho rằng hiện tượng đáng để ý nhất trong lịch sử mỹ thuật hiện đại Âu Mỹ là người thưởng thức đã trở thành “vanguard” – nghĩa là “tiên phong”, hơn cả nghệ sỹ. Không có phong cách nghệ thuật nào hiện nay còn làm cho người xem phải choáng váng nữa. Cụ còn đưa ra 9 lý do khiến cho nghệ thuật hiện đại thắng thế trong thế kỷ 20. Hay nhất là cụ Gombrich còn dặn dò người đọc về những tác dụng phụ không mong muốn của loại sách lịch sử nghệ thuật nói chung, và của chính cuốn sách này của cụ nữa. Vì cụ sợ nhất là người đọc chỉ nhớ được tên tuổi các nghệ sỹ và phong cách của họ để khoe mẽ và chém gió.
Cụ muốn Câu chuyện Nghệ thuật sẽ giúp người đọc có được thái độ thưởng thức nghệ thuật với quan điểm lịch sử có tính khoa học đúng đắn, hiểu rằng nghệ thuật không tiến hóa theo kiểu ngày một tiến bộ hơn như khoa học, và cái mới lạ không phải là mục đích của nghệ thuật. Các bạn hãy đọc kỹ phần Giới thiệu “Về nghệ thuật và nghệ sỹ” và chương cuối cùng “Câu chuyện không hồi kết”. Hiểu đúng hai phần ấy, bạn sẽ có hệ quy chiếu để tiếp thu đúng đắn các kiến thức và thông tin của toàn bộ các chương khác; và không còn hoang mang mỗi khi đứng trước bất kỳ một bức tranh bức tượng nào. Ngay từ đầu, cụ đã dặn là “Yêu một bức tượng hay bức tranh thì vì lý do gì cũng vẫn đúng.” Còn “Hễ thấy ghét một tác phẩm nghệ thuật, thì thể nào cũng có những lý do không chính đáng.”
Trong cuộc trò chuyện với Charlie Rose trên kênh truyền hình PBS tại New York City năm 1995 nhân dịp phát hành ấn bản thứ 16, khi được hỏi tại sao cuốn sách lại thành công đến thế, cụ Gombrich bảo “có lẽ, mà tôi hy vọng thế, vì tôi viết không phải để khoe mẽ, không làm bí ẩn những thứ chả có gì bí ẩn, còn những thứ rõ ràng là bí ẩn thật thì chả đụng đến làm gì.”
Trong buổi trò chuyện ấy, cụ Gombrich còn bảo cụ không sưu tầm tranh tượng, vì cụ không có thôi thúc phải sở hữu chúng, và cũng chả có tiền; chỉ cần được ngắm nhìn chiêm ngưỡng chúng là đủ hạnh phúc rồi. Cụ không đặc biệt yêu thích một nghệ sỹ nào, vì ai cũng có cái hay riêng. Cụ cũng chỉ quan tâm đến tác phẩm chứ không đến đời tư của họ, trừ khi bắt buộc phải biết để hiểu rõ về tác phẩm, ví dụ như với Van Gogh. Theo rõi diễn biến của nghệ thuật, cụ thấy lo ngại khi nghệ thuật trở thành thời trang, khi nghệ sỹ chỉ chạy đua tìm cái mới cái lạ, và khi tự diễn đạt cũng được coi là nghệ thuật. Còn nếu được quen biết một nghệ sỹ, thì cụ chỉ thích Michelangelo.
Với tôi, câu chuyện nghệ thuật của một nhà trí thức như vậy sẽ không bao giờ lỗi thời, và ở ta hiện nay thì cực kỳ cần thiết. Hy vọng bản dịch kỳ này sẽ khiến The Story of Art được tái sinh mẹ tròn con vuông trong Câu chuyện Nghệ thuật; và sẽ được đón nhận xứng đáng ở nước ta.
Tác giả: Trang Thị
